Stuff Michiel Leenaars has written

Ga naar het overzicht  | homepage

Het glas water of de dames van lichte zeden

Webwereld, 2/8/2007

Een tijdje geleden publiceerde Hans Bos van Microsoft een column op Livre.nl onder de titel 'De koffie of het koekje'. Hij verhaalt hoe hij tijdens een uitje speelde met de gedachte waar nu de kosten liggen in het serveren van een kopje koffie met een koekje. We ervaren het koekje als gratis, maar eigenlijk betalen we zonder maren gewoon voor het 'complete resultaat'.

De suggestie van de analogie is duidelijk: ook voor software moet betaald worden wanneer er waarde gecreëerd wordt - linksom of rechtsom. En dat is waar, en soms toch ook onredelijk en niet ter zake. De keuze tussen de koffie of het koekje dekt niet de probleemruimte af; door een analoge analogie te nemen zal ik dat proberen te verduidelijken.

"Een vrouw met autopech klopt na urenlang wandelen door de donkere nacht aan bij een helder belichte boerderij waar binnenin een aantal schaars geklede dames zitten. In een hoek zitten wat verdwaalde en straalbezopen Japanse zakenmannen. De vrouw legt aan de potige man bij de deur uit wat de situatie is, en vraagt of ze even naar het toilet mag en de Wegenwacht mag bellen. Dat mag van hem en de vrouw wordt binnengelaten. Terwijl ze wacht op het arriveren van de auto van de Wegenwacht, vraagt ze aan de bar of ze een glas bronwater mag drinken omdat ze dorst heeft gekregen. De barman geeft haar het glas en slaat op de kassa een bedrag van 549 euro aan. Verbouwereerd kijkt de vrouw naar de rekening en vraagt om opheldering. "Een standaardprijs voor alle drankjes. Maar het is uiteraard onbeperkt en inclusief het gebruik van de dames, hoor. Dat is makkelijker voor de vaste klanten".

Aan de validiteit van het businessmodel twijfel ik niet, en ook niet aan de psychologie erachter: bij het oudste beroep ter wereld mag je vertrouwen dat zij hun zaakjes op orde hebben. De clientèle zal er desgevraagd eveneens geen probleem mee hebben. Maar het is niet redelijk om te verwachten dat iemand die een glas water wil drinken betaalt voor een totaalpakket met 'gratis diensten' die irrelevant of zelfs ongewenst zijn. Dat is niet proportioneel. In andere constellaties noemen we zoiets koppelverkoop. Het bedrijf zal zich verdedigen met 'hoge servicekosten', 'investeringen in aankleding van het bedrijf', 'dag en nacht service heeft een prijs' en andere terechte argumenten die niet relevant zijn. De bottomline is: de prijs is niet vergelijkbaar met glazen water elders, ook als je die argumenten meeneemt. Als ze gewoon even op de WC een slok uit de kraan had genomen, was het qua totale prijs niet eens uit te drukken geweest in de kleinste (en in ons land al in onbruik geraakte) Europese munteenheid (een fractie van een cent).

Ook de werkgever van Hans Bos, Microsoft, heeft een propositie richting de markt waarin dit soort bundelingen manifest is. Je kunt niet los Excel kopen, ook al vind je Word maar een matige tekstverwerker vergeleken met de concurrentie. Je kunt geen goedkopere Windows kopen zonder Mediaspeler en browser, ook al weet je voor aankoop al dat je die software niet wilt gebruiken. De consument die om wat voor reden dan ook (gebruiksgemak, veiligheid, privacy of smaak) geen Microsoft besturingssysteem wil gebruiken moet toch bij aanschaf van een laptop of PC in veel gevallen dulden dat hem een fors bedrag afhandig wordt gemaakt voor een besturingssysteem dat hij of zij niet wil activeren.

Dan komen we weer terug op het verhaal van Hans Bos. Betaal je drie euro voor de koffie of het koekje? Eigenlijk is dat best wel een interessante vraag, omdat je als je het antwoord weet op dagelijkse basis betere beslissingen maakt. Niet interessant voor iemand die een keer op een terrasje een kopje neemt, maar wel voor overheden en bedrijven die voor hun personeel dagelijks miljoenen kopjes koffie en een Windows-werkplek serveren.

Want je kunt wel denken dat het zo is dat de koffie zowel in maakproces (moet binnen een beperkte tijd voor het uitserveren vers gezet worden en daarna warm gehouden worden), handeling (het moet zonder morsen ingeschonken worden) als in packaging en transport (hete vloeistof moet niet lekken, moet rechtop blijven staan) als in kosten achteraf (een koffiekopje gooi je niet weg maar moet je afwassen) een stuk bewerkelijker en arbeidsintensiever is dan een standaard voorverpakt koekje zoals je dat typisch voorgeschoteld krijgt. Maar je weet niet alleen niet zeker hoe het voorverpakte koekje qua kostenstructuur in elkaar zit.

Bij software is dat nog veel, veel moeilijker. Je weet zelfs niet wat het koekje en de koffie is. Wat kost de basisinfrastructuur van Microsoft Windows nu echt? Als je alles eraf haalt wat 'gratis' of 'grappig' is - tekenpakketten, fotobeheer, mediaspelers, spelletjes, browser, firewall, etcetera? Blijft er dan nog 2 procent van de kosten over?

Het interessante is nu dat een paar van de prijzen die ik hierboven heb genoemd ook echt representatief zijn voor de situatie. HP levert al langere tijd als enige grote leverancier pc's waar je voorgeïnstalleerd een volledig ondersteunde Linux inclusief een complete en goedwerkende Officesuite kunt krijgen voor acht euro. Als je kijkt naar de prijsverhoudingen tussen het besturingssysteem van Microsoft en hun Officesuite, dan mag je het door HP geleverde en ondersteunde besturingssysteem waarderen op drie euro: de prijs van een kopje koffie met een koekje. Zonder HP's ondersteuning kost hetzelfde besturingssysteem zelfs niets, en je mag het oneindig gebruiken en legaal kopiëren. De prijs van Microsofts, qua functionaliteit veel beperktere, aanbod komt precies overeen met de bundel onbeperkt drank naar keuze 'inclusief' de dames van lichte zeden - maar je mag het maar op een PC installeren. Een prijsverschil van een factor 150!

Er zijn veel verschillende soorten 'gratis', en het is denk ik een kwestie van smaak wat een lekker koekje of een goed bordeel is. De opbouw van het totale kostenplaatje is echter wel een factor die je mee moet nemen bij je aankoopbeleid als je je budget optimaal wilt inzetten. Je moet wel grenzen trekken. Als een ambtenaar voor een dienstreis in een bordeel neerstrijkt voor een kopje koffie met bijgeleverde service tegen genoemde prijs en voorwaarden, krijgt hij zijn declaratie als het goed is er niet doorheen. Voor software moet hetzelfde gelden. Je kunt niet door blijven drinken omdat de drank toch gratis is - dat is niet goed voor je gezondheid en beneemt je het zicht op de werkelijkheid. En na 24 uur moet je weer opnieuw betalen...

In de open source-economie waar we met zijn allen heen gaan gelden andere wetten. Openheid, service en innovatie spelen de leidende rol, en niet het geheim houden van (stukjes van) bestandsformaten of het bundelen van relevante met dure en oninteressante dingen: met ordegrootte van een miljard regels softwarecode in een steeds groeiende oceaan aan software, die niet alleen gratis is maar ook volledig eigendom van de gebruikers, zit er een tsunami aan te komen die nooit meer weggaat. De software waar het om gaat is betrouwbaar genoeg voor de duurste computers ter wereld, en wordt alleen maar beter. Microsoft maar ook andere gesloten leveranciers zoals Apple zullen moeten leren concurreren onder die voorwaarden, en zullen het spel moeten spelen onder voorwaarden die worden opgelegd. Het voor september aangekondigde plan-Heemskerk, dat bij de Nederlandse overheid werk gaat maken van de vooruitziende motie Vendrik uit 2002, zal een belangrijke rol spelen om in de publieke sector de noodzakelijke randvoorwaarden te scheppen. We betalen straks voor een helder, koel glas water ook echt alleen het glas water - en weten dat het water is en niet wat anders.

En zo hoort het.