Stuff Michiel Leenaars has written

Ga naar het overzicht  | homepage

Nederland en België gaan over op open standaard

Digitaal Bestuur, 19/10/2007

De Nederlandse overheid doet eindelijk wat overheden over de hele wereld aan hun burgers moreel verplicht zijn: overgaan op open standaarden. Rijksdiensten ondersteunen vanaf april 2008, naast de huidige bestandsformaten, ODF voor lezen, schrijven en uitwisselen van documenten. Mede-overheden en overige instellingen volgen zo snel mogelijk, doch uiterlijk december 2008.

De twee laatste zinnen citeer ik letterlijk uit wat inmiddels het “actieplan Heemskerk” heet. In de kabinetsplannen die een dag voor Prinsjesdag zijn geopenbaard door staatssecretaris Frank Heemskerk onder de poetische naam “Nederland open in verbinding”, kiest de regering definitief voor open standaarden.

En een van de zes hoofdpijlers is de invoering van ODF (Open Document Format, ISO 26300:2006) – de internationale (XML-gebaseerde) standaard waarmee je tekstdocumenten, spreadsheets, formules en tekeningen toekomstvast en los van applicaties opslaat. Mocht je het niet goed weten te plaatsen: Open Document Format vervangt veelgebruikte toepassingsspecifieke documentformaten als .doc, .wpd, .xls en .rtf.

Wat de kracht van de overheid als aanbieder is, weet iedereen die dankzij de Belastingaangifte 2007 (en ook alleen daarvoor) een DigiD heeft: je hebt geen keus. Het is daarom vanuit juridisch oogpunt onhoudbaar dat voor publieke informatievoorziening waar burgers van afhankelijk zijn, bestandsformaten worden gebruikt die technisch gezien verplichten tot aanschaf van producten van een enkele commerciele leverancier.

Als een overheid voor een site alleen maar bestanden zou gebruiken die geopend moeten worden met een acht jaar oud ontwerppakket (QuarkExpress 4 voor Mac, bij wijze van spreken), zou iedereen gelijk snappen dat er iets niet klopt. Als dat gebeurt met de allernieuwste formaten die bedrijfseigendom zijn van Microsoft (bijvoorbeeld het binnen de overheid wijdverspreide Microsoft Office) is dat natuurlijk niet anders. Het is discriminerend om de ene computergebruiker meer toegang te geven dan de ander, en het is bovendien concurrentievervalsend. Zeker in een toch al verstoorde markt is dat zeer ongewenst.

De enige uitweg om uit die penibele situatie te komen is het consistente gebruik van standaarden. Het staat iedereen immers vrij om die te implementeren (als het een echte standaard is, natuurlijk). Daardoor is het aanbod breed en is er een neerwaartse druk op de prijzen (of in het geval van open source verdwijnt de prijs zelfs). Waar een gesloten formaat je komt te staan op het ondersteunen van alle andere gesloten format, kom je er prima mee weg om iets in een erkende standaard op te slaan. Je bevordert immers niet een enkel bedrijf of product, maar een klasse producten op basis van een voor iedereen gelijkwaardig beschikbaar bestandformaat.

Dat betekent bovendien dat je zelf als overheid vervolgens ook veel meer keuze hebt in de software die je gebruikt om die bestanden te produceren en verwerken. Je hoeft niet mee met iedere afgedwongen upgrade – of misschien nog wel belangrijker: met de grillen van je leverancier. Iedereen mag voor zichzelf kiezen of hij of zij zelfcensurerende menu’s wil, een tekstverwerker zonder net-niet slimme autocorrectie of een paar honderd euro wil betalen voor hippe nieuwe werkbalken.

Uit het actieplan van het kabinet blijkt duidelijk dat de regering beseft dat ze nodig orde op zaken moest stellen op haar interne bedrijfsvoering, en dat de overheid een verantwoordelijkheid heeft richting de burger. Er moest actie worden ondernomen om het gebrek aan beweging te doorbreken die al vijf jaar (sinds de motie Vendrik uit 2002) bij uitvoerders bestond – terwijl de politieke wens er duidelijk lag.

Het kabinet “erkent het maatschappelijk belang van interoperabiliteit en stelt het gebruik van open standaarden als norm.” En wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten: “de investeringskosten die desondanks voor migratie gemaakt moeten worden in beginsel geen aanleiding vormen om af te zien van de migratie naar een interoperabel en op open standaarden gebaseerd ICT-systeem. Deze migratiekosten zijn voor rekening van de betrokken organisaties. [[..] Gerealiseerde besparingen bij invoering van open standaarden en open source software vallen toe aan de betreffende organisaties.”

Ofwel: het mag desnoods even geld kosten om op ODF en andere open standaarden over te gaan, want het gaat en betere service richting de burger opleveren en en uiteindelijk heel veel geld schelen. Daarmee slaat onze staatssecretaris van EZ de spijker op zijn kop. Het is voor het eerst in de geschiedenis dat een standaard op deze manier wordt opgelegd, en het gaat een groot succes worden.

Dit is geen modieuze flirt maar een goed doordacht en structureel beleid dat op een gezonde manier (zonder specifieke software voor te schrijven) een overheidsbrede standaard voorschrijft waar we allemaal beter van worden (met uitzondering dan van die ene marktpartij die een monopolie op basis van de vorige generatie bestandsformaten te verliezen heeft). Het doel is om niet alleen een sneeuwbal-effect te creëren, maar zelfs een “onomkeerbaar sneeuwbal-effect”. En het grappige is: het gaat nog gebeuren ook.

De afgelopen jaren hebben we wel een soort ICT-atrofie opgelopen binnen de overheid: we volgden de lijn van een enkele leverancier en de enige vrijheid die we hadden was wanneer we dan overgingen. Maar daar gaat verandering in komen. Op dinsdag 23 oktober wordt in de Koninklijke Bibliotheek een nieuwe vereniging voor Nederland en Belgie gelanceerd rondom ODF tijdens een feestelijke oprichtingsbijeenkomst. Sprekers zijn onder meer staatssecretaris van Economische Zaken Frank Heemskerk, dr. Karel de Vriendt (Head of IDABC, European Commission) en Patrick Durusau (voorzitter van INCITS V1 en een van de editors van de Open Document Format-standaard).

De nieuwe vereniging brengt individuen en organisaties bij elkaar met een gezamenlijk belang rondom alles wat met ODF en gerelateerde open documentstandaarden te maken heeft – zeker niet alleen voor ambtenaren maar juist voor iedereen die professioneel met Office-toepassingen te maken heeft c.q. de interesse heeft om nieuwe mogelijkheden te ontdekken. Enkele tientallen organisaties hebben zich al aangesloten bij OpenDoc Society om samen kennis op te bouwen. Daaronder zijn maatschappelijke instellingen als Plan Nederland en instellingen als het CWI, naast uiteraard bedrijven als Sun, IBM, Bull, Intel en Novell.

De vereniging zal zich richten op praktische zaken als beschikbare tools voor eindgebruikers en ontwikkelaars, transitiestrategieën en omgaan met legacy, overheidsbeleid, integratie met andere ICT-middelen, professionele support maar natuurlijk ook innovaties, accessibility, interoperabiliteit en kwaliteitscontrole. De vereniging wil drempels wegnemen zodat de samenleving zonder veel moeite of problemen kan overgaan op ODF: een fluwelen revolutie naar open standaarden.

ODF is er voor iedereen en is in vrijwel iedere Office-suite (meestal direct maar soms met een kleine tussenstap) te gebruiken. Het betekent niets meer of minder dan op een andere knop drukken bij het opslaan, maar het zal een enorme impact hebben: we gaan van ICT die applicaties voorschrijft naar ICT op basis van standaarden. Dat laat de gebruiker de keuze om zijn favoriete tool te gebruiken – en dus bijvoorbeeld lekker weer met Wordperfect te gaan werken, via Google Docs online spreadsheets te maken of via de speciale Friese versie van OpenOffice te werken. En daar ligt de echte kracht van het nieuwe beleid van de overheid: open standaarden zijn de basis van kwaliteitsverbetering, innovatie, diversiteit en dynamiek.

Als je belangstelling hebt om eens te kijken of je misschien lid wilt worden van de nieuwe vereniging, ga dan naar de site nl.opendocsociety.org en neem een kijkje. Gelijk een dag daarna kun je van een van de grote internationale namen achter ODF (Patrick Durusau) een masterclass over smart documents c.q. metadata in ODF krijgen. En mocht je volgende week helemaal al vol zitten: op 14 november is de Belgische lancering van de vereniging in Gent. Je bent van harte welkom!