Stuff Michiel Leenaars has written

Ga naar het overzicht  | homepage

Open Standaarden voor e-Overheid

Digitaal bestuur, 11/5/2007

In maart 2007 zag de net aangetreden staatssecretaris Frank van Heemskerk van Economische Zaken zich meteen geconfronteerd met een Tweede Kamercommissie die behoorlijk gepikeerd was over de non-uitvoering van de beroemde “motie Vendrik” onder de voorgaande kabinetten.

Omdat lang niet iedereen uit die kabinetten zijn tanden al in een glas langs het nachtkastje heeft liggen bruisen, kun je daar als verstandig politicus natuurlijk niet eerlijk over zijn. De onterecht tevreden boodschap van de vorige rapportage van toenmalig minister Brinkhorst werd daarom nog eens dunnetjes en met enige zichtbare tegenzin herhaald. Beschaafde bewoordingen en zorgvuldig gewogen formules kunnen natuurlijk ook niet verbloemen dat in het echte ICT-beleid (waar grootschalig software en services worden aangeschaft, zeg maar) vier jaar lang vrijwel een totale stilstand is geweest op dit vlak – ordegrootte promille van de ICT-bestedingen die ondertussen zijn besteed.

Toen de plichtplegingen en bezweringen voorbij waren gaf Van Heemskerk uiteindelijk ruiterlijk toe dat er wel een tandje bij kon. Hij beloofde dat er in september van dit jaar een plan van aanpak zou komen. Dat kwam overtuigend over op mij. Van Heemskerk lijkt te snappen hoe belangrijk deze kwestie is voor ons land. Dat tandje erbij van de staatssecretaris is natuurlijk een bewuste understatement. Als je gaat kijken waar we staan moet de versnelling bij onze Nederlandse overheid nog afgemonteerd worden voor we met zijn allen op de pedalen kunnen gaan staan. Maar in de rest van de wereld zitten er allang mensen op de fiets, en die gaan heel hard – Belgie heeft in Peter Strickx haar Eddy Merckx gevonden, maar ook in Duitsland, de VS, Brazilie zijn er kampioenen in de maak. We willen in Nederland niets moeilijks, en we hoeven dus alleen maar hun voorbeeld te volgen. De kans om voorop te lopen hebben we gemist, maar we willen natuurlijk niet uit de koers vallen.

De doelen die we voor ogen hebben met open standaarden en open source zijn niet alleen slim inkopen, diversiteitsmanagement, efficiëntie en grote kostenbesparingen – hoewel dat voor mij al redenen genoeg zijn. Het gaat ook over een structureel innovatieklimaat, een veel betere informatiebeveiliging en infrastructurele robuustheid (lijkt me toch niet irrelevant als je formeel verantwoordelijk bent voor de staatsveiligheid), een gunstiger rol van ICT in het onderwijs, digitale duurzaamheid en nog zo wat meer redenen. Allemaal bestuurlijke aspecten van groot belang.

Dat is op macroniveau binnen de muren, maar op microniveau richting de invidividuele burger zijn open standaarden evenzeer van belang. Juridisch gezien ben je als overheid namelijk kwetsbaar wanneer je open standaarden links laat liggen. Je bent concurrentievervalsend bezig wanneer je jouw burgers richting een bepaalde commerciële partij duwt. Stel dat de Belastingdienst het T-biljet alleen in bijvoorbeeld het laatste Wordperfect-formaat op haar site zet, dan zou dat neerkomen op staatssteun aan Corel. Of er nu een ambtenaar is die liever WP gebruikt dan wat anders, of er zelfs een heel ministerie een raamwerkovereenkomst met Corel heeft maakt me niet uit: de burger moet (ook volgens de eigen webrichtlijnen van de overheid) informatie in een open standaard opgesoupeerd krijgen. En geldt dat argument niet voor de site van de Belastingdienst die zo afhankelijk is van idiote toeters en bellen dat hele besturingssystemen vervangen moeten worden? Of voor Eerste Kamerdocumenten die alleen in Microsoft Word beschikbaar worden gemaakt?

Gebruik van relevante open standaarden richting burger en bedrijfsleven is verplichte kost, een randvoorwaarde voor iedere overheidsinstelling die informatie publiek wil maken zonder in de knoei te komen met de NMA of Neelie Smit-Kroes in Brussel. Daarnaast mag als service eender welk formaat ondersteund worden, maar die open standaard is de beste bescherming die ik zie voor overheden om niet in een juridische slangenkuil terecht te komen.

Maar ach, u weet dat allemaal. U weet ook dat dit gaat om heel veel geld, keuzevrijheid en soevereiniteit van de Nederlandse samenleving. En u weet ook dat als de overheid niets doet en alleen met haar mond bovenstaande zaken belicht, het erger en erger gaat worden. Microsoft heeft bijvoorbeeld berekend dat de Nederlandse samenleving voor de overstap naar haar volgende besturingssysteem Vista ca. 5 miljard euro kwijt zal zijn (ofwel de ordegrootte van driemaal het budget van het ministerie van EZ) – en dat terwijl wereldwijd overheden en organisaties stellen dat er geen technische of zakelijke redenen zijn die die overstap rechtvaardigen. Hoe kan een dergelijke opgelegde desinvestering de concurrentiepositie van Nederland en de ontwikkeling van een kenniseconomie ten goede komen?

BZK moet haar beleid op orde krijgen en EZ moet haar rol als marktmeester serieus nemen om het verstoorde evenwicht in de sector te herstellen. Beiden kunnen dat het best doen door zich actief in te zetten voor open standaarden – binnen de overheid en daarbuiten. Daar kan men best wat hulp en inspiratie bij gebruiken. Voor iedereen die goede ideeën heeft waar staatssecretaris Van Heemskerk en zijn collega minister Ter Horst van BZK mee aan de slag moeten, wordt er in de maand mei dan ook een consultatie over het rijksbeleid ICT & Open Standaarden/Open Source Software gehouden door Internet Society Nederland (ISOC.nl), Stichting Livre en Media Update Vakpublicaties. Deze is online in te vullen en de resultaten worden in juni aan het kabinet aangeboden zodat men de hele zomer erop kan broeden.

We hebben vier jaar verloren sinds de motie Vendrik unaniem werd aangenomen door de Tweede Kamer, vier jaar dorstig rondzwerven in een woestijn. Maar OASIS is in zicht en we kunnen zo weer op snelheid zitten als heel Nederland haar denkraam hier eens op wil botvieren – en het kabinet luistert. We hebben het verhaal van het zuur en het zoet nu een aantal keer gehoord, en nu is het de beurt aan de uitvoerende onderdelen van de overheid om eens stevig te saneren in de ICT-ravage die er in de afgelopen decennia ontstaan is. Open standaarden zitten niet aan de zijkant, maar in het hart van de ICT van de overheid. ICT-beleid is daarom een geweldig plan. Laten we dat samen eens schrijven.

Michiel Leenaars is directeur van Internet Society Nederland